جايگاه اکرام در تعاليم اسلامي

کفالت و اکرام ايتام و افراد بي سرپرست همواره مورد تاکيد و توجه خداوند متعال و ائمه معصومين بوده است .در قرآن کريم، اين کلام گوياي خداوند متعال است که اکرام يتيم موجب دوستي خداوند ،آسايش در دنيا و آخرت ،بازدارنده از کبر و غرور و دوري از محنت هاي مالي و... مي گردد .

 افق نگاه قرآن تنها تأمين زندگي، امروز يتيم نيست بايد کاري نمود تا آينده يتيم نيز در سايه معاضدت تامين شود . که بايد خاطر نشان نمود که خداوند اول يتيم نواز هستي است او خود يتيمي را کفالت نموده و تا اوج پيامبري رسانده است .

ايتام از ديدگاه روايات:

در روايات متعددي از رسول ختمي مرتبت (ص) و مولاي متقيان علي (ع) و ائمه معصومين (س) توصيه رسيدگي به يتيمان گرديده و آثار نيک و اجرو پاداش عظيمي را در اين مورد نويد مي دهد که از جمله آن نويد ورود به جنه ترفيع درجات و محو سيئات ،تلطيف قلوب و غيره اشاره کرد

آثار فردي طرح اکرام بر زندگي حاميان

افزايش برکات زندگي

خداوند رئوف و مهربان تلاش شخصي را که از ناراحتي و عدم آسايش ديگران متأثر است و به منظور رفاه حال همنوعانش از آسايش خود مي کاهد ،در نظر دارد .موجبات رفاه او را فراهم مي آورد و سبب برکت زندگي اش مي شود.

آسان شدن مشکلات و هموار شدن راه ها

خداند متعال در سوره ليل در مورد کسي که انفاق مي کند فرموده است : (ما او را در مسير آساني قرار مي دهيم )

استجابت دعا

در روايت متعددي آمده است هنگامي دعا مستجاب مي شود که برخاسته از دلي پاک باشد . طبيعتاً انسانهاي والايي که اين گونه نيازهاي ايتام را برآورده مي سازند مورد لطف و عنايت ايزد متعال قرار خواهند داشت .

تندرستي و طول عمر

از امير مومنان علي (ع) که خود طلايه دار کمک به مستمندان و ايتام است نقل شده است :

هر گاه خواستي به سلامت باشي صدقه زياد بده (بحار الانوار ،ج23،ص93 )

در قرآن مجيد درباره ايتام آيات متعددي ديده مي شود كه در پاره اي از آيات ، بي اعتنايي به يتيمان را علامت كفر و نفاق مي شمارد و مي فرمايد :

«أَ رَأَيْتَ الَّذِي يُكَذِّبُ بِالدِّينِ فَذلِكَ الَّذِي يَدُعُّ الْيَتِيمَ»[ ماعون / 1 و 2]

آيا ديدي آن را كه دين و روز قيامت را دروغ مي پندارد، پس او كسي است كه يتيم را از خود مي راند.

و در جاي ديگر مي فرمايد:

«كَلاَّ بَلْ لا تُكْرِمُونَ الْيَتِيمَ وَ لا تَحَاضُّونَ عَلي طَعامِ الْمِسْكِينِ»[ فجر / 17 و 18]

چنان نيست كه شما خيال مي كنيد بلكه شما يتيمان را گرامي نمي داريد و يكديگر را بر اطعام مستمندان تشويق نمي كنيد.

و مي فرمايد:

«وَ إِذْ أَخَذْنا مِيثاقَ بَنِي إِسْرائِيلَ لا تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً وَ ذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكِينِ ... .»[ بقره / 83]

(و به ياد آوريد) زماني را كه از بني اسرائيل پيمان گرفتيم كه جز خداوند يگانه را نپرستيد و نسبت به پدر و مادر و نزديكان و يتيمان و بينوايان نيكي كنيد... .

مي فرمايد:

«لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ لكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ الْمَلائِكَةِ وَ الْكِتابِ وَ النَّبِيِّينَ وَ آتَى الْمالَ عَلى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكِينَ»[ بقره / 177]

نيكي (تنها) اين نيست كه به هنگام نماز صورت خود را به سوي مشرق و مغرب كنيد بلكه نيكوكار كسي است كه به خدا و روز رستاخيز و فرشتگان و كتاب آسماني و پيامبران ايمان آورد و مال خود را با تمام علاقه اي كه به آن دارد به خويشاوندان و يتيمان و از كارافتادگان و ... انفاق كند... .

(ولا تقربوا مال اليتيم الاّ بالتى هى احسن) به مال يتيم نزديك مشويد جز به بهترين وجه. (انعام: 152)

(و آتو اليتامى اموالهم ولا تتبدّلوا الخبيث بالطيّب ولا تأكلوا اموالهم الى اموالكم انّه كان حوبا كبيرا)

 اموال يتيمان را پس از بلوغ به آنها بپردازيد و مال خوب و مرغوب آنها را به مال زبون و نامرغوب خويش بدل مكنيد و مال آنها را به ضميمه مال خود مخوريد كه اين گناهى بس بزرگ است. (نساء: 2)

(و ابتلوا اليتامى حتى اذا بلغوا النكاح فان آنستم منهم رشدا فادفعوا اليهم اموالهم...) يتيمان را بيازمائيد كه چون به حد بلوغ رسيدند و قابل ازدواج بودند و سفيه نبودند اموالشان را به آنها باز دهيد و به ناحق مال آنها را مخوريد و نيز از ترس اينكه مبادا بزرگ شوند در خوردن مال آنها شتاب مداريد. و ولىّ يتيم اگر خود متمول بود به كلى از مصرف مال يتيم خوددارى كند و اگر درويش بود مى تواند (در ازاء نگهدارى و نگهبانى) به اندازه متعارف از مال يتيم بخورد. و هنگامى كه مالشان را مسترد مى داريد بر آن گواه بگيريد. (نساء: 6)

چنانكه فرمود: (انّ الذين يأكلون اموال اليتامى ظلما انّما يأكلون فى بطونهم نارا و سيصلون سعيرا). (نساء:10)

نظري به روايات

رواياتي كه از پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله و سلّم ـ و ائمه معصومين ـ عليهم السّلام ـ در اين باره رسيده فراوان است . در اين احاديث ، ضمن توصيه نسبت به يتيمان ، آثار نيك و اجر و پاداش عظيمي را در اين مورد نويد مي دهد كه تنها به ذكر چند مورد از اين آثار اكتفا مي كنيم :

رسول گرامي ـ صلّي الله عليه و آله و سلّم ـ فرمود:

« من كفَّل يتيماً و نفقته كنت أنا و هو في الجنَّة كهاتين و قرن بين اصبعيه المسبّحة و الوسطي.»[ . قرب الاسناد، صفحه 45]

كسي كه يتيمي را سرپرستي كند و عهده دار نفقه و مخارج او گردد من و او در بهشت پهلوي يكديگر هستيم. سپس انگشت سبّابه و انگشت وسطي را پهلوي هم گذاشت و فرمود: مانند اين دو كه پهلوي يكديگرهستند.

امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمود:

«من اراد ان يدخله الله عزّوجلَّ في رحمته و يسكنه جنَّته فليحسن خلقه ... و ليرحم اليتيم.»[ امالي صدوق، صفحه 318، مجلس 61، حديث 15.]

كسي كه بخواهد مشمول رحمت خداوند گردد و وارد بهشت شود... بايد نسبت به يتيمان دلسوز و مهربان باشد.

پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله و سلّم ـ فرمود:

«اتحبُّ ان يلين قلبك و تدرك حاجتك؟ ارحم اليتيم و امسح رأسه و أطعمه من طعامك يلين قلبك و تدرك حاجتك.»[ كنزالعمّال، ج 3 / صفحه 169، حديث 6002]

آيا دوست داري دلت نرم و آرزويت برآورده شود؟ (آنگاه فرمود:) بر يتيم ترحّم كن و دست محبّت بر سر او بكش و از غذاي خود به او بخوران تا قلبت نرم و حاجتت روا گردد.

در حديثي از رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله و سلّم ـ مي خوانيم:

«و الذَّي تفسي بيده لايلي مسلم يتيماً فيحسن ولايته و يضع يده علي رأسه إلّا رفعه الله عزَّوجلَّ بكلِّ شعرة درجة و كتب له بكلِّ شعرة حسنة و محي عنه بكلِّ شعرة سيّئة.»[ كنزالعمّال ، صفحه 175، حديث 6030]

سوگند به كسي كه جانم در قبضه قدرت اوست، هر مسلماني كه سرپرستي يتيمي را به عهده بگيرد وبخوبي از عهده ولايت و سرپرستي آن يتيم برآيد و دست محبّت بر سر او بكشد به عدد هر مويي كه از زير دستش مي گذرد خداوند متعال يك درجه مقام او را بالا مي برد و يك ثواب در نامه عمل وي مي نويسد و يك گناه از او كم مي كند.

اميرمؤمنان ـ عليه السّلام ـ فرمود:

«ما من مؤمن و لا مؤمنة يضع يده علي رأس يتيمٍ ترحّماً الّا كتب الله له بكلّ شعرة مرَّت يده عليها حسنة.»[ ثواب الاعمال، صفحه 237]

هر مرد و زن باايماني كه از روي مهرباني دست خود را روي سر يتيمي بكشد خداي متعال به عدد هر مويي كه دست خود را روي آن مي گذارد يك ثواب براي او مي نويسد.

ناراحتي كودكان يتيم چندان مهم است كه پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله و سلّم ـ مي فرمايد:

«... اذا بكي اليتيم وقعت دموعه في كفَّ الرَّحمن و يقول تعالي: من ابكي هذا اليتيم الذي واريت والده في التّراب من اسكته فله الجنَّه.»[ تفسير فخررازي، ج 31 / صفحه 220]

... هرگاه كودك يتيمي گريه كند اشكهاي او در كف پر مهر و محبّت خداوند رحمان مي ريزد و خداي تعالي مي فرمايد: چه كسي اين يتيمي كه پدرش را از دست داده (و اكنون زير خاك آرميده) به گريه درآورده است؟ هر كس او را آرام كند بهشت از آن اوست (:پاداش او بهشت است).

در حديثي ديگر فرمود:

هنگامي كه كودك يتيم گريه مي كند عرش خدا به لرزه در مي آيد. خداوند به فرشتگانش مي فرمايد: اي ملائكه من! چه كسي اين يتيم را كه پدرش در خاك پنهان شده است به گريه درآورد؟ ملائكه مي گويند: خدايا! تو آگاه تري. خداوند مي‎فرمايد: اي ملائكه من! شما را گواه مي گيرم كه هر كس گريه او را خاموش و قلبش را خشنود كند من روز قيامت او را خشنود خواهم كرد.[ تفسير مجمع البيان، ج 10 / صفحه 606]

وصيت اميرمؤمنان ـ عليه السّلام ـ نزديك شهادت

«الله الله في الايتام فلا تغبُّوا افواههم و لا يضيعوا بحضرتكم...»[ نهج البلاغه صبحي صالح، صفحه 421، وصيت 47]

خدا را خدا را در مورد يتيمان، نكند آنها گاهي سير و گاهي گرسنه بمانند، نكند آنها در حضور شما در اثر عدم رسيدگي از بين بروند... .

 منبع